Anadolu mercimeğinin başına gelenler!

Avrupa Sosyal Demokrat Hareket Başkanı Eğitimci Yazar Sayın Cezmi Doğaner sosyal medyada dolaşan bir iletiyi bana da gönderdi. Bu iletiye göre “Kanada’da mercimek yoktu, 1972 yılında üniversitelerinde mahsul üretim merkezi kurdular, mercimek araştırmalarına başladılar, hatta ürün çeşitliliği için Türkiye’den mercimek tohumu örnekleri aldılar.”

Bizim çok da umurumuzda olmadığı için, bugün Kanada’dan mercimek ithal ediyoruz. Mercimek ithalatımızın yüzde 80’i Kanada’dan.

Kanada’dan mercimek ithal ediyor olmamız; yıllarını ziraat eğitimine vermiş, binlerce mühendis yetiştirmiş bir bilim insanı olarak beni çok üzdü. O yüzden bu yazıyı yazma gereği duydum. Eminim ki, okuyunca sizler de üzüleceksiniz.

Öncelikle şunu belirteyim ki, bilim insanları arasında bilimsel araştırma amaçlı çalışma materyallerinin temini, alışverişi doğaldır. Burada sözü edilen mercimek çeşitlerinin tohumları Kanadalı bilim adamları tarafından Türkiye’den alındı, üniversitelerde üretimi sağlandı gibi iddialar yanlış da olabilir, doğru da. Önemli değil. Ancak önemli olan halkın yeterince doyurulmaması, sofralarında mercimek dâhil öz be öz bazı tahıl ürünlerinin bulunmaması, yaşam kalitelerinin çağdaş olmaması ve mercimeğin yetkililerin marifetiyle ithal edilmiş olmasıdır.

Biliyorsunuz mercimeğin anavatanı Türkiye’dir. Bu bağlamda düşünülürse, ülkemiz mercimeğin üretimi için gereken uygun şartlara fazlasıyla sahiptir. Bu sebeple en sağlıklı, en verimli ve en kaliteli olanın Türkiye’de üretilmesi gerekirdi.

Ülkemizin Güneydoğusunda iklimin uygunluğu nedeniyle mercimek doğal olarak yetişir. Kültüre alınmış olan mercimekler, bölgenin birinci ürünü durumundaydı. Gaziantep’te Güneydoğu Mercimek Birliği vardı. Şimdilerde sanırım Mercimek Birliğinin adı da yok, bilen de yoktur.

Geriye dönüp bakıldığında,1980-1990’lı yıllarda Türkiye, dünyanın en çok mercimek üreten ikinci ülkesi ve en çok ihracat yapan ülkesiydi. Üretim fazlası dolayısıyla yurt içinde mercimek tüketimini artırmak için o yıllarda Türkiye’nin ilk kadın diyetisyeni olarak bilinen Prof. Dr. Ayşe Baysal ile o dönemin tek televizyon kanalı olan TRT’de programlar yapıldığını hatırlıyoruz. Ama güdülen ve uygulanan yanlış tarım politikaları yüzünden mercimek üretimimiz, nüfusumuzun ihtiyacını karşılayamaz duruma getirilmiş durumda.

Bu konuda bizimle aynı görüşü paylaşan Niğde Milletvekilimiz Ömer Lütfü Gürer, “Kırmızı mercimek üretimimiz 1990 yılında 630 bin ton, 2013 yılında 395 bin ton, 2023 yılında da biraz üretimimiz aratarak 424 bin ton oldu. Keza yeşil mercimek üretimi,  kırmızı mercimeğin üretimine paralellik arz etmiştir. Yani üretimimiz azalmış” diyor.

Mercimeğin çeşidi yeşil olsun, kırmızı olsun, sarı renkte olsun; mercimek üretimi halkımızın gereksinimlerine cevap veremiyor. Türkiye Ziraat Odaları Birliği Genel Başkanı Sayın Şemsi Bayraktar da “Mercimek üreticimiz yeterince kazanamıyor, mahsul elinde kalıyor, üreticimiz ürününü maliyetinin altında satıyor. Böyle olunca da üretici ekimden kaçınıyor, ekim alanları daralıyor, mercimek üretiminde düşüş görünüyor” diyor.

Kısacası mercimek sofralarımızın, Anadolu insanının besin küpü, protein kaynağıdır. Tabii alıp da yiyebilirsek.